Ήνορο, Ηπειρώτικα πολυφωνικά τραγούδια

Από το πολυφωνικό συγκρότημα «Ήνορο» κυκλοφόρησε μια πολύ ενδιαφέρουσα δουλεία, με τραγούδια της Ηπείρου. Πρόκειται για μια ηχογράφηση 14 πολυφωνικών τραγουδιών, τραγουδισμένα από ένα συγκρότημα που με γνώμονα την «πατροπαράδοτη ερμηνεία, την αυθεντικότητα και τη λεβεντιά της τοπικής παράδοσης, στοχεύει να διασώσει και να διαδώσει το πολυφωνικό τραγούδισμα της Ηπείρου».

Από το συνοδευτικό ένθετο που υπάρχει στο CD, διαβάζουμε το κείμενο του Κώστα Λώλη, ενός από τους συμμετέχοντες στο συγκρότημα:

«Το Ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι Ακούς και σου κόβεται η ανάσα. Ακούς και αποκαλύπτεις το πρωτότυπο και το διαφορετικό. Περπατάς αθόρυβα σ’ έναν αρχαϊκό ηχόκοσμο, που επιβιώνει στις σύγχρονες εποχές και συναντάς εκπληκτικά, αξιόλογα και ανεπανάληπτα εθνομουσικολογικά ευρήματα. Ακούς ήχους και θορύβους, ανέμους και πουλιά, τις φωνές της άνοιξης και τη θύελλα του χειμώνα, το βουητό της μέλισσας και την αρμονία των εκκλησιαστικών καμπάνων. Στον αφάνταστα πλούσιο αυτό ηχόκοσμο συναντάς θρύλους και ιστορίες, αγάπες και θρήνους, διαισθάνεσαι τη λεβεντιά και την τρυφερότητα, την οργή και τη χαρά, τη ζωή και το θάνατο, τη λύπη και την ελπίδα, το φως και την αισιοδοξία. Σπαράξεις, που οι σημερινές δημογραφικές και πολιτισμικές εξελίξεις του χώρου μας δυστυχώς σπέρνουν τη συρρίκνωση του. Γι’ αυτό νιώθεις την ανάγκη και την υποχρέωση να κάνεις κάτι, ώστε να επιζήσει η πολύτιμη ταυτότητα του.

Ο απλός Ηπειρώτης όταν λέει «πολυφωνία» ή «πολυφωνικό τραγούδι» εννοεί μια δική του πρωτότυπη μουσική παράδοση, που πηγάζει από βαθιές μουσικές ρίζες και αρχαίες εποχές. Εννοεί ένα τεκμηριωμένο μουσικό σύστημα, που με άγραφους αλλά σταθερούς κανόνες λειτουργεί εδώ και αιώνες ως παραδοσιακή σχολή δημιουργίας και ερμηνείας τόσων και τόσων ανώνυμων δασκάλων και τραγουδιστών. Ο γνωστός γεωγραφικός χώρος του συγκεκριμένου πολυφωνικού τραγουδίσματος είναι τα βόρεια προάστια της Ηπείρου από τις δυο πλευρές των Ελληνοαλβανικών συνόρων. Δεν αναιρείται η γνησιότητα του αφού πιο βόρεια οι γείτονες Αλβανοί τραγουδούν παρόμοια, όπως και δεν αλλοιώνεται η πρωτοτυπία του αφού νότια της Ηπείρου δεν υπάρχει πολυφωνικό τραγούδισμα. Ωστόσο το Ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Ελληνικής φωνητικής μουσικής παράδοσης με κοινά και ταυτόχρονα ξεχωριστά μουσικολογικά στοιχεία.

Το Ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι είναι ομαδικό με ουσιαστικές σολιστικές φωνές (πάρτης, γυριστής-κλώστης, ρίχτης) και μαζικό ισοκράτημα. Στις πατροπαράδοτες ερμηνείες η ομάδα συγκροτείται στο μητρικό χώρο του χωριού ή της ευρύτερης περιοχής. Στις νεότερες εξελίξεις συγκροτείται και σε αστικές περιοχές, και σε μουσικά εκπαιδευτήρια, περνώντας από την προφορική μετάδοση στο μαθησιακό χαρακτήρα. Στην ουσία το συγκεκριμένο τραγούδισμα είναι φωνητικό. Ιστορικά «δεν νοιάζεται» και πολύ για την οργανική συνοδεία από τη χαρακτηριστική Ηπειρώτικη οργανική κομπανία Στη μακρόχρονη πορεία της εξέλιξης, τυχαία ή οργανωμένα, κάτω από διάφορες επιρροές και δάνεια, μέσω του αυτοσχεδιασμού και των ελεύθερων παραλλαγών, καλλιεργώντας την τοπική μουσική συνείδηση, διαμορφώνεται η τυπολογική δομή, η ονομασία και ο ρόλος κάθε φωνής στο πολυφωνικό σύνολο. Συνεπώς μέχρι και σήμερα συναντάμε ομοφωνικά, δίφωνα και πολυφωνικά τραγούδια χωρίς ισοκράτημα, τρίφωνα και τετράφωνα και εκείνα που συνοδεύονται από την οργανική κομπανία.

Αναμφισβήτητα το Ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι είναι δημιούργημα του Ηπειρώτικου χώρου, της αρχαίας Ηπείρου χωρίς σύνορα. Στους πολλούς αιώνες ανάπτυξης και καλλιτεχνικής απόδοσης έχουν συμβάλει με τον δικό τους τρόπο γεωγραφικοί, κλιματολογικοί, ιστορικοί, κοινωνιολογικοί και άλλοι παράγοντες, διαμορφώνοντας την ξεχωριστή και μοναδική Ηπειρώτικη μουσική συνείδηση. Το ότι το πολυφωνικό τραγούδισμα έρχεται από ένα μακρινό παρελθόν, εκτός του ομαδικού και φωνητικού χαρακτήρα το επιβεβαιώνουν και άλλα στοιχεία όπως η ρητορική του έκφραση, η προσωδία της ποίησης των αρχαίων Ελλήνων, η ανημίτονη πεντατονική μουσική κλίμακα κ.α.. Στους πολλούς αιώνες συνύπαρξης με την Βυζαντινή μουσική, στον κοινό ορθόδοξο γεωγραφικό χώρο, παρατηρούνται οι αλληλεπιδράσεις, ο τρόπος συνεννόησης, αλλά και η συμβίωση σε ξεχωριστό πλαίσιο και ύφος.

Σήμερα το πολυφωνικό τραγούδισμα, όπου υπάρχει η μικρή κοινωνία του χωριού, της περιοχής, της κωμόπολης «ζει και βασιλεύει». Κάπου συρρικνώνεται και αλλού χάνεται. Αλλά και ξαναφυτρώνει από τους ίδιους τους Ηπειρώτες γιατί, όπως λέει ο μεγάλος ποιητής μας Πάνος Τσούκας,

Όποιος στη γη, που τον γεννά, βαθιά τις ρίζες ρίχνει, όσο αν μουγκρίσουν θύελλες, δεν τόνε ξεριζώνουν.

Το CD με πολυφωνικά τραγούδια από το Ήνορο παρουσιάζει δυο βασικά χαρακτηριστικά. Πρώτο, ερμηνεύουν τα Ηπειρώτικα πολυφωνικά τραγούδια ένα σύνολο τραγουδιστών, που δεν προέρχονται από μια αυτούσια κοινωνική ομάδα του βιωματικού χώρου. Είναι νέοι που αγαπούν το πολυφωνικό τραγούδισμα και μετά από χρόνια μάθησης και απόκτησης βιωμάτων, μετά από χρόνια γνωριμίας και συμβίωσης με τα «μυστήρια» της Ηπειρώτικης ερμηνείας, κατόρθωσαν να τραγουδούν αυθεντικά. Δεύτερο, στις ηχογραφήσεις συμπεριλαμβάνονται τα χαρακτηριστικά και το ύφος των περισσότερων γεωγραφικών διαμερισμάτων, που αναπτύσσεται το πολυφωνικό τραγούδι, όπως και όλες οι τυπολογικές δομές του. Έτσι απολαμβάνει κανείς μοναδικά ακούσματα από τις αρχαϊκές ομοφωνικές εκφράσεις, μέχρι τις αναπτυγμένες τετράφωνες εξελίξεις. Η μουσικολογική καταχώρηση αναμφισβήτητα συνδέεται με ένα πλούσιο περιεχόμενο, που εκφράζει όλον το κύκλο της ζωής και του χρόνου: τραγούδια ιστορικά, κλέφτικα, μπαλάντες και θρύλοι, της αγάπης και του γάμου, της ξενιτιάς και κοινωνικής ζωής.

Η ερμηνεία βασίζεται επίμονα στα χαρακτηριστικά και το ύφος κάθε περιοχής. Διακρίνεται ξεκάθαρα η λειτουργία των σολιστικών γραμμών, ευθυγραμμίζεται το ισοκράτημα ως βασικός παράγοντας της ενότητας και διαφορετικότητας στην ερμηνεία. Η πολυφωνική συνήχηση στοχεύει και αποδίδει πατροπαράδοτες εκφράσεις. Έτσι, λοιπόν, κάθε ερμηνεία αντανακλά στα ξεχωριστά ακούσματα γνωστών πολυφωνικών σχημάτων, όπως των Κτισμάτων, του Δολού, της Πωγωνιανής, της Πολύτσανης, της Χείμαρρος κ.α..

Σε τελική ανάλυση το πολυφωνικό τραγούδισμα είναι συμπαγές και ατόφιο αυθεντική έκφραση της μουσικής παράδοσης, σημαντική και αποτελεσματική προσπάθεια για την περαιτέρω διάδοση του είδους και εκτός μητρικού χώρου, σε πείσμα προς τους σύγχρονους καιρούς που θέλουν τη συρρίκνωση του.

Συγχαρητήρια και ευχές στους άξιους ερμηνευτές του Ήνορο.

Κώστας Λώλης.»

Τους «Ήνορο» αποτελούν οι: Σοφία Εξάρχου, Πναγιώτης Τέλλης, Φωτεινή Κοτσιάφτη, Δημήτρης Δριστιλιάρης, Παναγιώτα Μπισέλα, Κοσμάς Καφτάνης, Δημήτρης Ράτσικας, Βασίλης Ευθυμίου και Κώστας Λώλης.

Advertisement